ساز کوبه ای عنوانی برای انواعی از آلات موسیقی است که اغلب با ضربه زدن به آنها به صدا در می آیند. البته تکان دادن یا خراشیدن و… شیوه های دیگری برای به صدا در آوردن برخی از انواع سازهای کوبه ای است. انواع طبل، دف، دایره و تنبک ها جزو سازهای کوبه ای شرقی هستند.
سازهای کوبه ای در ارکسترهای مدرن غربی نیز، سومین بخش ارکستر را تشکیل می دهند اصطلاحِ ساز کوبه ای (klopfende Instrument) برای اولین بار در سال ۱۶۱۹ توسط نظریه پرداز و آهنگساز آلمانی میشائیل پراتوریوس استفاده شد.
سپس این اصطلاح، از آلمانی به سایر زبان ها نیز راه پیدا کرد. البته باید بدانید که استفاده از سازهای کوبه ای از جمله انواع طبل ها قدمتی باستانی و چندین هزار ساله دارد.
طبل ها تقریباً در هر فرهنگی در جهان یافت می شوند و احتمالاً از ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح وجود داشته اند. بسیاری از افراد فکر می کنند اینگونه سازها به لطف فرهنگ بین النهرینی به بقیه جهان سرایت کرده اند. امروزه نیز انواع مختلفی از این سازها در جشن‌ها، مراسمات نظامی و ارتش، مراسمات مذهبی و به طور خاص در رویدادهای موسیقایی استفاده می شوند.
قدمت استفاده از سازهای کوبه ای در آسیا بیش از سایر نقاط جهان است و قدمتی باستانی دارد. در برخی از موزه ها سازهایی کوبه ای با قدمتی در حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد و مربوط به مصر و سومر باستان وجود دارند.
به نظر می رسد استفاده از اینگونه سازها هرگز از بین نرفته و امروزه نیز انواعی از آنها همچنان استفاده می شوند. در شرق آسیا، سازهای کوبه ای در تئاتر، مراسم تدفین یا در همراهی با رقص های سنتی استفاده می شوند در ویتنام نیز در مراسم های مذهبی اتفاقی مشابه در حال وقوع است.
در ایران، ترکیه، مصر و بسیاری از کشورهای خاورمیانه ای نیز از انواع مختلف سازهای کوبه ای برای نواختن موسیقی استفاده میشود.
انواع ساز های کوبه ای
سازهای کوبه ای به دو زیرگروه عمده تقسیم می شوند:
آیدیفون ها (سازهای خودصدا)
سازهای خودصدا، سازهایی هستند که در اثر ارتعاش، لرزش، مالش یا ضربه زدن به بدنه آنها، صدا تولید می شود. به عنوان مثال می توان انواع زنگ ها و جغجغه ها جزو سازهای خود صدا هستند.
ممبرانوفون ها (سازهای پوستی)
سازهای پوستی دارای غشایی کشیده یا پوستی هستند که با ارتعاش آن، صدا تولید می شود. تنبک، دف، طبل، دایره ها و… جزو این گروه هستند.
لیست مشهورترین و بهترین سازهای کوبه ای
احتمالا افراد زیادی وجود داشته باشند که در گوشه‌ای از اتاق خود یک ساز کوبه ای دارند. وقتی موضوع سازهای کوبه ای مطرح میشود، معمولاً حداقل یک نفر در مکالمه احساس می‌کند که نواختن با این سازها ایده جالبی به نظر می‌آید. زیرا افراد در نگاه اول احتمالا حس کنند مهارت و توانایی طبیعی برای نواختن سازهای کوبه ای دارند.
با این حال این موضوع واقعیت دارد و میتوان گفت یادگیری سازهای کوبه ای نسبتا آسان است. به همین دلیل از محبوبیت زیادی هم برخوردار می‌باشند. در ادامه با چند ساز کوبه ای که از محبوبیت زیادی برخوردار هستند آشنا میشویم.
کاخن (cajon)
کاخن نسبت به بقیه سازهای این لیست از قدمت بیشتری برخوردار است و حتی امروزه نیز طرفداران زیادی دارد. این ساز دارای ابعاد کوچکی است و حجم زیادی را به خود اختصاص نمی‌دهد، ضمنا حمل و نقل آن آسان است و می‌توانید به راحتی این ساز را با خود حمل کنید بنابراین میتوان گفت کاخن به این دلایل در بین نوزاندگان محبوب است.
همچنین یادگیری کاخن بسیار آسان است و می‌توانید تنها با دانستن صداهای Snare و Bass، شروع به نواختن ریتم‌های مختلفی با این ساز کنید. ساز کاخن، طرفداران زیادی میان درامرها و پرکاشنیست‌ها دارد و بسیاری از افراد نیز با دیدن این ساز و شنیدن صدای آن، مجذوب آن می‌شوند.کاخن معمولا با ورق‌های چوبی ساخته میشود و مکعبی شکل است. در قسمت پشتی کاخن یک حفره صدا قرار دارد تا به افزایش صدای ساز کمک کند.
هندپن یا هنگ درام
هندپن در واقع سازی است که اخیرا شهرت پیدا کرده زیرا ساخت آن مربوط به حدود دو دهه پیش میشود و ساختار آن از برخی سازهای مشابه بومی در گذشته اقتباس شده است. این ساز به دلیل صدای منحصر به فرد و آرامش بخشی که دارد طرفداران زیادی در سراسر دنیا پیدا کرده است.
ساختار این ساز متشکل از دو صفحه فلزی گرد، کم عمق و کاسه‌ای شکل است که بر روی هم به صورت قرینه قرار گرفته‌اند. صفحه رویی هندپن دارای چینش خاصی از نت‌ها است که در مرکز نت بیس قرار گرفته و باقی نت‌ها نت مرکزی را احاطه کرده‌اند. قسمت زیرین هندپن دارای حفره صدایی است تا هنگام نواختن ارتعاش ایجاد شده از آن قسمت خارج شود.
برخلاف پیشرفت سریع هندپن در چند سال اخیر، هنوز نتوانسته است به محبوبیت بسیاری از موارد دیگر در این لیست برسد. با این حال با توجه به محبوبیت روز افزون این ساز بزودی بیشتر از قبل توسعه پیدا خواهد کرد.
دف
دف یک ساز کوبه ای باستانی است که خاستگاه آن در خاورمیانه بوده و در بسیاری از کشورها دارای نام ها و انواع مختلفی است. در ایران و مناطق قلمرو یونان باستان، محبوبیت بیشتری نسبت به بقیه نقاط جهان دارد. نواختن دف سبک های مختلفی دارد و می توان آن را به روش های مختلف نواخت
بسیاری از دف‌ها دارای زنگ‌ها و حلقه هایی هستند که در اطراف لبه‌های این ساز آویزان شده اند. این ساز کوبه ای مانند بسیاری از طبل‌های دستی، از چوب خمیده و پوست حیواناتی که بر روی چوب کشیده شده ساخته شده است.
دف در طول اعصار در فرهنگ ایرانی و اسلامی یک ساز کوبه ای مهم بوده است. اهمیت آن به قبل از ظهور اسلام می رسد و نقش مهمی در دین و موسیقی هنری در آن دوران داشته است.
از آن زمان تاکنون، نقشی معنوی در بسیاری از آیین ها و مراسم زندگی ایرانیان و کردها داشته است. دف در قرن پانزدهم از طریق اسپانیا به غرب معرفی شد و از آن زمان به بقیه اروپا نفوذ کرد. منتها در ایالات متحده، نوازندگانی تخصصی و محدود و جایگاهی کوچک در موسیقی دارد.
تنبک
تنبک، یکی از سازهای کوبه ای معروف و طبل اصلیِ موسیقی ایران است. البته انواع مختلفی از طبل های مشابه تنبک در مناطق مختلف آسیا، اروپای شرقی و شمال آفریقا نیز وجود دارند. این طبل ها شباهت هایی با هم دارند منتها تکنیک های نواختن تنبک با سایر طبل های جهان بسیار متفاوت است.
داربوکای افغانستان (نوعی طبل افغانی) در مقایسه با سایر طبل ها، بیشترین شباهت را با تمبک دارد. داربوکای افغانی دارای نقش و نگارهای انگشتی و تکنیک هایی در نواختن است که شباهت زیادی با تمبک دارند.
در دوران جاهلیت قبل از اسلام، تنبک به نام دومبالاگ شناخته می شد. امروزه نام هایی که تنبک را با آن می شناسند (تنبک، دونبک، دومبک) همگی برگرفته از اصطلاح دومبالاگ هستند.
تا قبل از قرن بیستم، تمبک یک ساز کوبه ایِ همراه بود که توسط تصنیف نویسان نواخته می شد. در اواسط دهه ۱۹۰۰ استاد حسین تهرانی، نقشی مستقل به تمبک داد. او بخش زیادی از زندگی خود را وقف ترویج تمبک نه تنها در ایران بلکه در اروپا کرد. برای نواختن تنبک باید از دو دست استفاده کرد. تنبک دارای ضربات و رول های مختلف است که نیاز به استفاده از تمام انگشتان دارد.
درخواست مشاوره رایگان
نقاره
نقاره یک طبل استوانه ای دو سر است که زیر بغل نگه داشته می شود و فقط از یک طرف نواخته می شود. برخی از فنون نوازندگی نقاره شبیه تنبک است. این ساز، فقط در سنت موسیقی آذربایجان استفاده می شود.
داربوکا
داربوکا یک ساز سنتی ایرانی عربی است در واقع یک طبل دستی کوچک است که به طور گسترده در موسیقی محلی جنوب ایران و شمال آفریقا و ترکیه استفاده میشود. واژه داربوکا از کلمه عربی «دارابه» به معنای ضربه زدن گرفته شده است.
طبل‌های داربوکای کوچک‌تر اغلب زیر بازو نگه داشته می‌شوند. همچنین میتوان با قرار دادن آنها به پهلو و روی پاهایتان آنها را بنوازید. انواع بزرگتر را می توان در هنگام نواختن روی زمین قرار داد. داربوکا دارای ۳ صدای متمایز است که آنها را در جریان نواختن می توان از هم تشخیص داد
این ساز کوبه ای انواع مختلفی دارد از جمله داربوکا های چوبی، سفالی و فلزی. داربوکا های چوبی بسیار سنتی هستند و مربوط به زمان های گذشته تر هستند. این روزها یافتن انواع چوبی این ساز کوبه ای بسیار سخت است.
خوشبختانه نیاز چندانی هم به این نوع از داربوکا وجود ندارد زیرا معمولاً کیفیت پایین تری دارند. داربوکا های سفالی در بین نوازندگان بسیار محبوب هستند، اما توجه به این نکته مهم است که در هوای سرد آنقدرها هم خوب نیستند.
آنها برای دماهای گرم مناسب اند. داربوکا های ساخته شده از خاک رس می توانند به راحتی بشکنند، بنابراین اگر مبتدی هستید ممکن است نخواهید در ابتدا از آنها استفاده کنید.
داربوکا های مدرن‌تر با فلز ساخته می‌شوند و بسیار بادوام‌تر هستند. این داربوکاها برای نوازندگان مبتدی و جوان‌تر مناسب تر هستند. آنها به آسانی خراب نمی شوند و همچنین خرید آنها بسیار مقرون به صرفه تر است. تنها نقطه ضعف آنها این است که به زیبایی طرح های چوبی یا سفالی نیستند.
دایره
دایره، یک ساز کوبه ای مدور است که جایگاه مهمی در موسیقی سنتی و کلاسیک ایرانی و سبک های رایج موسیقی آذری دارد. دایره در موقعیت‌های اجتماعی مختلف، از اجرای موسیقی کلاسیک ایرانی گرفته تا اجرای هنرمندان خیابانی استفاده میشود. دایره شبیه دف است و می تواند دارای حلقه های فلزی متصل یا بدون آنها باشد. دایره به تنبور خاورمیانه نیز معروف است.
کلام آخر
سازهای کوبهای بسیاری وجود دارند که نام همگی آنها را نمیتوان در این مقاله بیان کرد اما معروفترین سازهای کوبهای را به شما معرفی کردیم. در بین سازهای نام برده شده، ساز تمبک و دف سنتی بوده و ساز هنگ درام سازی جدید و خارجی محسوب میشود. اگر پشتکار و علاقه کافی به آموزش سازهای کوبهای دارید، همین حالا شروع کنید!